«مدرنا» چگونه به غول بیوتکنولوژی تبدیل شد؟

مدرنا در سال 2015 موفق به جذب 450 میلیون دلار سرمایه شد که یک رکورد در دنیای بیوتکنولوژی بود. در سال 2016 این کمپانی موفق به جذب سرمایه بیشتری شد و در سال 2018 سهام آن به طور عمومی عرضه شد که بزرگترین عرضه اولیه سهام برای یک شرکت بیوتک بود.

حالا که نزدیک به یکسال از شیوع ویروس کرونا در بسیاری از نقاط جهان می گذرد، مدرنا در حال توسعه یک واکسن کرونا است که می تواند تاثیر زیادی روی رشد آن در آینده داشته باشد. این کمپانی در ماه مارس سال جاری میلادی شروع به تست انسانی واکسن کرونا خود کرد و حالا نتایج فاز سوم آزمایش های بالینی آن از اثربخشی بالایی خبر می دهد که حتی از واکسن کرونا فایزر نیز بالاتر است.

تا به امروز مدرنا موفق به کسب مجوز برای داروهای خود نشده و محصولی در بازار به فروش نمی رساند، اما به دنیا اعلام کرده که یک فناوری تایید نشده یعنی mRNA (آران ای پیام رسان) می تواند منجر به خلق کلاس جدیدی از داروها شود.

با وجود پیشرفت های زیاد در این زمینه و همچنین اثربخشی بالای واکسن کرونا آن در فاز سوم آزمایش های بالینی، همچنان سوالات بی شماری در این زمینه وجود دارد. با این حال با گذر زمان و انتشار رسمی نتایج و همچنین کسب مجوزهای لازم از مقامات برای عرضه واکسن، مدرنا می تواند به مهمترین استارتاپ در زمینه بیوتکنولوژی تبدیل شود.

سلول های بنیادی و نوع جدید داروها

در سال 2007 یک محقق ژاپنی به نام «شنایا یاماناکا» به یک دستاورد مهم در پژوهش های پزشکی دست پیدا کرد. این پژوهشگر توانست سلول های عادی پوست انسان را به سلول های بنیادی تبدیل کند که می تواند به طیف وسیعی از سلول ها تبدیل شود.

به اعتقاد یاماناکا، کار آن می تواند زمینه ساز درمان های انقلابی برای طیف وسیعی از بیماری ها از پارکینسون گرفته تا دیابت باشد. این محقق ژاپنی در سال 2012 توانست بخشی از جایزه نوبل پزشکی را دریافت کند.

شنایا یاماناکا

در آن زمان یک محدودیت بزرگ وجود داشت که یاماناکا و تحقیقات درباره سلول های بنیادی را تحت تاثیر قرار می داد. روش برنامه ریزی مجدد سلول ها نیازمند استفاده از ویروسی بود که می توانست باعث جهش DNA شود.

در این میان دانشمندی به نام «دریک روسی» برای مشکل یاماناکا یک ایده داشت: دوری کامل از DNA. گروهی از محققان به همراه روسی در دانشگاه «هاروارد» به این موضوع پی بردند که mRNA می تواند این مشکل را برطرف کند و به سلول ها اجازه می دهد که بدون خطر جهش، تغییر کنند.

دریک روسی

روسی به دنبال انجام تحقیقات بیشتری بود و یکی دیگر از محققان دانشگاه هاروارد به نام «تیموتی اسپرینگر» به او توصیه کرد که با یکی از اساتید دانشگاه MIT به نام «رابرت لانگر» تماس بگیرد. لانگر به راه اندازی شمار بالایی استارتاپ بیوتک کمک کرده. یک افسانه در صنعت و به خصوص در دانشگاه «کمبریج» وجود دارد که طبق آن، دانشگاهیان برای اینکه در صنعت پیشرفت بزرگی داشته باشند باید با لانگر صحبت کنند.

روسی به دفتر لانگر رفت و پژوهش خود به همراه ایده ای که می توانست مهندسی بافت را دگرگون کند، ارائه کرد. لانگر به این موضوع اشاره کرد که تحقیقات باید گسترده تر باشد و پیشرفت کند. لانگر در مصاحبه ای اعلام کرد:

«آنچه شما می توانید انجام دهید، ایجاد یک روش کاملا جدید برای ساخت داروها، واکسن و تقریبا هرچیزی است.»

تاسیس مدرنا

روسی از لانگر برای تاسیس یک شرکت درخواست کمک می کند و البته این دانشمند جوان هاروارد کار خود را با یکی دیگر از اسطوره های دنیای بیوتکنولوژی به نام «نوبار آفیان» نیز به اشتراک می گذارد.

آفیان موسس و مدیر کمپانی سرمایه گذاری «Flagship Pioneering» است. این کمپانی در زمینه سرمایه گذاری ریسک پذیر تخصص دارد و به سراغ ایده های بسیار پیشرفته می رود که می تواند منجر به تولید نوع جدیدی از داروها شوند، البته اغلب این ایده ها شکست می خورند، اما زمانی که به نتیجه برسند، تاثیر بزرگی روی صنعت خواهند داشت.

آفیان از روزهای اولیه شکل گیری صنعت بیوتکنولوژی در دهه 80 میلادی به تاسیس شرکت های بی شماری کمک کرده و به افراد زیادی مشاوره داده است. آفیان در مصاحبه خود به این موضوع اشاره کرده که با لانگر درباره اینکه این یافته های می توانند در حیوانات و انسان ها عملی باشند، صحبت کرده است. شرکت Flagship در سال 2010 شروع به توسعه یک طرح مفهومی کرد.

نوبار آفیان

یکی از موانع اولیه، واکنش سیستم ایمنی بدن بود. بدن بطور معمول mRNA را به عنوان یک ویروس شناسایی می کند و با ارسال پروتئین ها به دنبال نابودی آن است. پس از چندین ماه تحقیق، پژوهشگران موفق به کشف راهی برای غلبه بر این مشکل شدند. در آن زمان آفیان به اعتماد بنفس کافی دست پیدا کرد و مدرنا در اواخر سال 2010 تاسیس شد.

مدرنا ابتدا با نام LS18 شناخته می شد که بخشی از شیوه نامگذاری Flagship است. Flagship برای شرکت ها از اعداد استفاده می کند تا زمانی که به یک موفقیت بزرگ دست پیدا کنند. به گفته آفیان، هم اکنون Flagship در حال کار روی کمپانی هایی با شماره 74 و 75 است.

برخلاف بسیاری از شرکت های بیوتکنولوژی، مدرنا یک طرح مفهومی را از آزمایشگاه نگرفت و آن را تبدیل به یک محصول مناسب انسان نکرد و هنوز هم در حال انجام تحقیقات و کارهای پایه است. به گفته آفیان، این شرکت از همان روز اول به دنبال توسعه یک پلتفرم برای تولید تعداد بی شماری دارو بود.

از همان روزهای اول لانگر به پتانسیل بالای مدرنا برای دنبال کردن غول های بیوتکنولوژی مانند «جننتک» پی برد. این غول بیوتکنولوژی کالیفرنیایی چندین داروی انقلابی سرطان توسعه داده و در نهایت در سال 2009 به کمپانی داروسازی سوئیسی «روش» با قیمت 47 میلیارد دلار فروخته شد.

در آن زمان آفیان به دنبال جذب یک جوان فرانسوی برای مدیریت این کمپانی بود که البته شکست خورد. در این میان فردی به نام «استفان بانسل» چندین سال پیش به عنوان یکی از اعضای هیئت مدیره یکی از شرکت های آزمایشی Flagship مشغول به فعالیت شده بود که آفیان به خلاقیتش پی برد.

استفان بانسل

بانسل قبول کرد به شرکت مدرنا بپیوندد و یکی از اعضای هیئت مدیره آن شود، البته در سال 2011 اولین مدیرعامل این کمپانی بیوتکنولوژی شد. تیم اولیه تشکیل شد و مدرنا بالاترین رده ها در حوزه بیوتک را هدف قرار داد: خلق دسته جدیدی از داروها که می تواند به درمان بیماری هایی که درمانی برای آن ها وجود ندارد، کمک کند.

امروز که نزدیک به یک دهه از شروع به کار مدرنا می گذرد، بانسل همچنان به عنوان مدیرعامل مشغول به فعالیت است، آفیان رئیس هیئت مدیره است و لانگر نیز یکی از اعضای هیئت مدیره محسوب می شود. در این میان روسی شرکت را برای راه اندازی دیگر استارتاپ های بیوتکنولوژی ترک کرد. روسی در مصاحبه ای در 2014 گفته بود:

«من مطمئن هستم که روش های درمانی mRNA برای درمان شمار بالایی از بیماری ها در آینده استفاده خواهد شد. یک دهه بعد، چندین داروی mRNA از راه می رسد و پس از دو دهه، با ده ها دارو روبه رو خواهیم شد.»

مدرنا 1.0 در سال های اولیه فعالیت

در چندین سال ابتدایی، بانسل برای این شرکت نام «مدرنا 1.0» را انتخاب کرده بود. «دیمین گارد» از سایت «STAT» در سال 2016 در گزارشی عنوان کرد که بانسل به عنوان یک مدیرعامل، انتظارات زیادی از علوم اولیه دارد، جایی که شکست ها امری طبیعی محسوب می شود.

فعالیت های مدرنا در سال های ابتدایی تاسیس محرمانه بود که همین موضوع موجب ایجاد حس خاصی شده بود، اما سرمایه گذاران با پول نقد خود به رشد تهاجمی این کمپانی کمک کردند، رشدی که هنوز و به خصوص پس از اعلام اثربخشی بالای واکسن کرونا آن، ادامه دارد.

آفیان و لانگر درباره ویژگی پنهان کاری مدرنا در محیط کار اختلاف نظر دارند. آفیان به این موضوع اشاره دارد که مدرنا به علت جاه طلبی های بزرگ خود یک هدف آسان بود که همین موضوع باعث شده بود که پنهان کاری به اشتباه به عنوان کمبود دانش برداشت شود. در مقابل لانگر حسادت را دلیل بسیاری از انتقادها می داند. طبق نظرسنجی سالانه ای که توسط نشریه «Science» صورت می گیرد، مدرنا یکی از شرکت های برتر بیوتک است.

در سال 2013، مدرنا همچنان در حال تست فناوری خود در آزمایشگاه ها و نه روی مردم بود. «آسترازنکا»، یکی از بزرگترین سازندگان دارو در جهان موافقت کرد 420 میلیون دلار در این شرکت سرمایه گذاری کند که یک تایید اعتبار عمومی مهم و حیاتی برای این شرکت بیوتک جوان بود.

مدرنا توانست در همان سال های اولیه فعالیت خود سرمایه گذاران زیادی را جذب کند و در سال 2013 به 110 میلیون دلار، در سال 2015 به 450 میلیون دلار و در سال 2016 نیز به 474 میلیون دلار سرمایه دست پیدا کرد. در سرمایه گذاری های بعدی این شرکت توانست سرمایه گذارانی مانند «Fidelity» و «Viking» را جذب کند.

مدرنا پس از معامله با آسترازنکا شروع به توسعه واکسن کرد و پیش از آن تنها روی درمان بیماری ها تمرکز کرده بود. مدرنا اولین کاندیداهای واکسن خود شامل واکسن آنفولانزا و «زیکا» را در ژانویه 2017 در کنفرانس خدمات درمانی «جی.پی. مورگان» معرفی کرد. چندین ماه بعد، این شرکت اولین دیتای انسانی پلتفرم خود را منتشر کرد.

مدرنا روزبه روز سرمایه بیشتری جذب می کرد و در اوایل سال 2018 توانست به 500 میلیون دلار سرمایه دست پیدا کند. در همان سال مدیران اجرایی تصمیم گرفتند که سهام آن را به صورت عمومی عرضه کنند. تا آن زمان این شرکت بیش از 2.5 میلیارد دلار سرمایه جذب کرده بود و موردتوجه بازیگران اصلی صنعت داروسازی قرار داشت و قراردادهایی با آن ها امضا کرده بود.

عرضه اولیه سهام (IPO) در دسامبر 2018 صورت گرفت و به بزرگترین IPO در دنیای بیوتکنولوژی تبدیل شد. این شرکت به سرمایه 563 میلیون دلاری دست پیدا کرد و نزدیک به 7.5 میلیارد دلار ارزش گذاری شد. در کمتر از یک دهه، مدرنا از یک استارتاپ کوچک به یک شرکت بیوتکنولوژی عظیم تبدیل شد که البته شیوع ویروس کرونا آن را بزرگتر و ارزشمندتر از گذشته کرده است.

تست فناوری مدرنا به لطف شیوع کرونا

در ابتدای سال 2020 بانسل از تمرکز این شرکت روی توسعه واکسن برای «سیتومگالوویروس» یا «CMW» خبر داد که یکی از رایج ترین ویروس ها در جهان محسوب می شود. بانسل در آن زمان به عرضه اولین آن ها در سال 2021 اشاره کرد و همچنین در نامه ای به سهامداران این موضوع را اعلام کرد.

در تاریخ ‍16 دی سال گذشته و زمانی که بانسل در جنوب فرانسه همراه با خانواده خود در تعطیلات بود، روی آیپد خود به یک مقاله با این تیتر روبه رو شد: مقامات بهداشتی برای حل راز شیوع ویروس در چین تلاش می کنند. در این مقاله به ابتلا 59 نفر به این ویروس در چین اشاره شده بود. همین مقاله باعث شد مدرنا به سمت توسعه واکسن کرونا حرکت کند.

پس از چندین هفته، نزدیک به 100 کارمند مدرنا به همراه موسسه ملی سلامت آمریکا (NIH) یک کاندیدا واکسن توسعه دادند که در اواسط مارس آزمایش انسانی آن آغاز شد. در اولین دور این مسابقه ماراتن، مدرنا برتری داشت. همکاری آن با مقامات بهداشتی آمریکا به آن کمک کرد که سریعتر از رقبا حرکت کند و علاوه بر این، روی نوع دیگری از ویروس کرونا که باعث بروز بیماری «مرس» در خاورمیانه شده بود نیز کار کرده بود.

واکسن mRNA دستورالعمل های ژنتیکی را به سلول های انسانی می رساند و یک طرح اولیه از پروتئین های حیاتی موردنیاز بدن را در اختیار آن قرار می گیرد. برای واکسن کرونا، مدرنا شاخک های پروتئینی این ویروس را هدف قرار داد چرا که باعث ویروس کووید-19 به سلول و آلوده شدن بدن می شود. واکسن کرونا مدرنا به بدن دستور می دهد که این پروتئین را تولید کند و برای مقابله با ویروس و جلوگیری از عفونت، از خود واکنش نشان دهد.

این رویکرد ظاهرا جواب داده و اثربخشی نزدیک به 95 درصدی واکسن کرونا مدرنا در فاز سوم نیز آن را تایید می کند. مدرنا امیدوار است تا پایان سال ده ها میلیون دوز از این واکسن را تولید کند و در یکسال میزان تولید آن به 1 میلیارد دوز برسد.

الهام گرفتن از استراتژی شرکت های فناوری

مدرنا از همان ابتدا بجای اینکه خود را یک شرکت داروسازی استاندارد معرفی کند، بیشتر خود را به عنوان یک کمپانی نرم افزار درنظر می گرفت. روسی از همان ابتدا از mRNA به عنوان یک پلتفرم یاد می کرد و بانسل نیز این شرکت را مدرنا 1.0 نامگذاری کرده بود که شبیه به نامگذاری نسخه های اولیه یک نرم افزار بود.

چنین موضوعی چندان تعجب برانگیز نیست چرا که بانسل، آفیان و لانگر بیش از اینکه زیست شناس باشند، مهندس هستند. بانسل دارای مدرک کارشناسی ارشد مهندسی است، آفیان مدرک دکترا در رشته مهندسی بیوشیمیایی دارد و لانگر نیز طبق اعلام «گوگل اسکولار»، پراستنادترین مهندس تاریخ است.

همانند بسیاری از غول های فناوری مانند فیسبوک، اوبر و آمازون، ایده اصلی مدرنا نیز کاملا جدید یا ناممکن نبود، چرا که در گذشته چندین شرکت بیوتک دیگر روی توسعه واکسن mRNA کار کرده بودند و حتی برخی از آن ها در مقایسه با مدرنا نیز سابقه طولانی تری در این زمینه داشتند. مدرنا مانند آمازون ترسی در هزینه های بالا برای پروژه های بزرگ خود ندارد و از کسری 1.6 میلیارد دلاری در مارس امسال پس از یک دهه تحقیق و توسعه خبر داد.

بسیاری از شرکت های بیوتکنولوژی روی یک پروژه کار می کنند و در صورتی که به نتیجه برسند، به سراغ پروژه های دیگر می روند و به همین روش جذب سرمایه می کنند، اما مدرنا برای گسترش فعالیت های خود صبر نکرد و از همان سال های اولیه فعالیت روی پروژه های بی شماری، شاید بیش از 100 پروژه شروع به کار کرد که نه تنها مربوط به واکسن ها، بلکه مربوط به داروهای مربوط به سرطان و بیماری های دیگر نیز می شود.

علاوه بر این رویکرد، مدرنا با ایجاد یک مرکز پیشرفته تولید دارو در «ماساچوست» نیز فاصله اش با رقبا را افزایش داد. تجهیزات موجود در این مرکز برای پروژه های تحقیقاتی مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد و همه این موارد باعث شده که مدرنا mRNA را به عنوان «نرم افزاری برای زندگی» معرفی کند.

رقابت با بزرگان دنیای واکسن

مدرنا در بازار باید با غول های سازنده واکسن بزرگی رقابت کند. بیش از 80 درصد بازار 35 میلیارد دلاری واکسن در سال 2019 در اختیار غول های داروسازی یعنی «گلاکسواسمیت کلاین»، «مرک»، «فایزر» و «سانوفی» قرار داشت.

مدرنا برای رقابت با این کمپانی ها و امکان تولید سریع میلیون ها دوز واکسن، در ماه های اولیه 2020 نزدیک به 1.8 میلیارد سهام خود را به فروش رساند و نزدیک به 500 میلیون دلار از دولت آمریکا بودجه دریافت کرد.

ارزش سهام این کمپانی از اوایل سال جاری میلادی تا به امروز رشد چشمگیری را تجربه کرده. اگر واکسن کرونا این شرکت که امیدهای زیادی به آن وجود دارد به موفقیت دست پیدا کند و وارد بازار شود، ارزش سهام و در نتیجه ارزش بازار آن به احتمال زیاد رشد چشمگیری را تجربه خواهد کرد و بانسل به همراه لانگر به ثروت بالایی دست پیدا می کنند.

منبع: روانشناسی برتر