روانشناسی برتر: آرایش صورت و مرتب بودن، در طول تاریخ، عادت و رسم زنان ایرانی بوده است. آنها از چهار هزار و ۵۰۰ سال پیش از میلاد، چشمان شان را آرایش و از دو هزار سال پیش از میلاد از ماده ای به عنوان رنگ دهنده استفاده می کردند. علاقه به زیبایی در ذات انسان نهفته است، اما تعریف انسان ها از زیبایی، در زمان ها و جوامع مختلف، تغییر کرده است.

آرایش کردن در جامعه امروزی ما تا جایی پیش رفته که شکل یک بیماری اجتماعی را به خود گرفته است. امروزه آرایش کردن برای برخی زنان ایرانی به عادت تبدیل شده است؛ اعتیاد زیان باری که هم به زیبایی و سلامت زنان و هم به اقتصاد کشور لطمه جدی وارد می کند. این امر باعث شده استفاده و خرید و فروش لوازم آرایشی، به عنوان بحران آرایش در ایران، شناخته شود. ایران دومین مصرف کننده لوازم آرایش در خاورمیانه است و در این زمینه، رتبه هفتم را در میان کشورهای جهان دارد. به نظر می رسد برای پاسخ به این پرسش که چرا زنان ایرانی پنج برابر زنان خاورمیانه آرایش می کنند، باید عوامل تاریخی، اجتماعی، محیطی و خانوادگی را جداگانه بررسی کرد.

شمایل یک بحران

بحران آرایش زمانی خود را نشان می دهد که متوجه می شویم آرایش در ایران، گاه به صورت «مرضی» اتفاق می افتد؛ یعنی اینکه افراد، بسیار بیشتر از آنچه عرف می پذیرد، آرایش می کنند. نمی توان به صورت دقیق، درصد و میزان آرایش در میان زنان را مشخص کرد. اما برخی آمارها حاکی از این است، استفاده از لوازم آرایشی در ایران، به مراتب، بیشتر از حد متعارف است.

از طرف دیگر، کاهش سن آرایش تا ۱۴ سالگی، همچنین زنان ۲۲ تا ۲۴ ساله ای که بیشتر از دیگران آرایش می کنند، خود نشان دهنده این است؛ عملی که در جوامع دیگر بیشتر مربوط به افراد مسن است، در میان دختران جوان ایرانی رواج بسیاری دارد. در این بین آرایش مردان، شمایل بحرانی را که وجود دارد، نمایان تر می کند. علاوه بر اینکه زنان ایرانی به گونه ای نامتعارف دست به آرایش می زنند، برخی آمارها حکایت از این دارد که هفت درصد مردان و پسران ایرانی نیز از لوازم آرایشی استفاده می کنند.

زیر خط اعتماد به نفس

شاید اگر تحقیقی میدانی درباره علت آرایش زنان و دختران انجام شود، به جواب های یکسانی برسیم. سارا ۲۳ ساله، در پاسخ به این پرسش که چرا آرایش می کند، می گوید: «آرایش می کنم چون این طور حس بهتری به خودم دارم و با این کار اعتماد به نفس بیشتری پیدا می کنم. جدا از همه اینها وقتی آرایش می کنم انگار مرتبم و ژولیده نیستم». نگین هم در پاسخ به این سوال می گوید: «آرایش می کنم تا قیافه ام بهتر به نظر بیاید». جواب ها تقریبا یکی است و این مسئله را نشان می دهد که برخی دختران، اعتماد به نفس پایینی دارند.

آرایش کردن در میان زنان، آن چنان فراگیر شده که آنهایی که آرایش نمی کنند، توجه بیشتری را به خود جلب می کنند یا در بعضی موارد، با طرد اجتماعی رو به رو می شوند. شهرزاد علت آرایش نکردنش را این چنین توضیح می دهد: «در دانشگاه آرایش نمی کنم، چون این کار برای آن محیط مناسب نیست. بیرون از دانشگاه هم آرایش نمی کنم، چون سادگی را بیشتر دوست دارم. در ضمن آرایش زیاد باعث خراب شدن پوست می شود و اگر آدم همیشه آرایش کند همه جا یک شکل است. به نظرم آرایش کردن سن آدم را بالا می برد».

همه جا پای «مردسالاری» در میان است

برخی معتقدند خودآرایی، که در برخی زنان در حال تبدیل شدن به نوعی بحران اجتماعی است، ریشه در مردسالار بودن جامعه دارد. در طول تاریخ ما، برخی زنان همیشه به دنبال جلب توجه و حمایت مردان بوده اند؛ بنابراین بعد از مشروطه که الگوی زیبایی، از زنان چاق با صورت های پرمو به زنان لاغراندام با صورت هایی صاف و آراسته تغییر کرد و لوازم آرایشی صنعتی از کشورهای غربی وارد ایران شد، بخری زنان برای جلب توجه و حمایت مردان، به صورت افراطی به این الگو روی آوردند و به نظر می رسد این مسئله به یک عادت مخرب تبدیل شده است.

به یک خانم آراسته جهت کار نیازمندیم!

اگر تاکنون بخش نیازمندی های روزنامه ها را ورق زده باشید، حتما این جمله را دیده اید: «به یک خانم آراسته جهت کار نیازمندیم!». یکی از مهم ترین دلایلی که زنان و دختران را به استفاده بیش از حد از لوازم آرایشی ترغیب می کند این است که شرکت ها، مغازه ها و بسیاری دیگر از مشاغل خصوصی، به ظاهر آرایش کرده و آراسته کارمندان خانم شان اهمیت زیادی می دهند. معمولا این اعتقاد در میان آنها وجود دارد که یک خانم آراسته، بیشتر از یک خانم با صورتی ساده و بدون آرایش، مشتری جذب می کند.

مسئله دیگری که این گرداب را سهمگین تر می کند، آشفتگی فرهنگی ای است که گرفتار آن هستیم. به نظر می رسد الگوهای تاریخی و فرهنگی ما در زمینه آراستگی، رو به نابودی است و سال هست که ما از الگوهایی پیروی می کنیم که ویژه فرهنگ ها و کشورهای دیگر است. این امر بدیهی است که وقتی الگویی برای فرهنگی ساخته نشده باشد، آشفتگی به بار می آورد.

به کام قاچاقچیان

طبق آمار، سالانه ۸۵۰ میلیون دلار لوازم آرایشی به صورت قاچاق وارد کشور می شود. این در حالی است که سهم واردات رسمی فقط ۱۵۰ میلیون دلار است. اعتیاد به استفاده از لوازم آرایشی در بین برخی بانوان ایرانی به قدری همه گیر شده است که آنها حتی از خرید لوازم آرایشی تقلبی و ارزان قیمتی هم که به گفته کارشناسان، سم بسیار زیادی وارد بدن انسان می کند، بیم ندارند. براساس پژوهش های موسسه تحقیقاتی «ام تی بی» ۲۹۶ عارضه در کمین کسانی است که مواد آرایشی و بهداشتی تقلبی استفاده می کنند. با این حال و با وجود هشدارهای زیادی که این روزها به مردم داده می شود، باز هم ۸۰ تا ۹۰ درصد بازارهای لوازم آرایش ایران را جنس های تقلبی تشکیل می دهند که چین، ترکیه و تایلند از روی مارک های اصلی، لوازم آرایشی تقلبی می زنند.

ما زشت نیستیم

امروزه در جوامع مدرن، دیگر شیک بودن مساوی یا استفاده زیاد از لوازم آرایشی نیست، بلکه در سادگی و مرتب بودن است. در ایران هم افراد زیادی به این نتیجه رسیده اند و کمپین ها و چالش های جالبی هم در این زمینه شکل گرفته است. با وجود این، تب و تاب خودآرایی در جوامع در حال توسعه، به ویژه، هر روز بالاتر می رود.

درواقع آرایش کردن به نوعی خودنمایی و راهی برای اثبات کردن این است که «ما زشت نیستیم!». برخی زنان و دختران ما برای اینکه خود را با الگوهای زیبایی وارداتی تطبیق دهند و مقبول واقع شوند، بیشتر آرایش می کنند. به نظر می رسد این گروه از زنان، نیازمند تایید افراد جامعه هستند و اگر این تایید را به دست نیاورند، نمی توانند خلا اعتماد به نفس شان را پُر کنند. آمار گمرک نشان می دهد حجم انبوهی از درآمد سرانه در ایران، صرف واردات لوازم آرایش از کشورهای مختلف می شود.

طبق این آمار، در سه ماهه اول سال جاری بیش از ۳۲۷ هزار دلار رژ لب، ۷۶۵ هزار دلار لوازم آرایش چشم، ۵٫۵ میلیون دلار لوازم آرایش ناخن و مبلغی حدود یک میلیون دلار پودر آرایشی وارد کشور شده است؛ لوازم آرایشی ای که آزمایش آنها روی پوست حیوانات، نتایج تامل برانگیزی به همراه داشته و حتی در درازمدت، موجب نابودی آنها شده است. به نظر می رسد دست کم برای سلامت پوست زنان و جلوگیری از قاچاق لوازم آرایش، باید فکری اساسی برای حل این بحران کرد.